Kısırlık Çeşitleri Nelerdir?

Kısırlık Çeşitleri Nelerdir?
Çocuk sahibi olamamak, birçok çift için ciddi bir stres kaynağıdır. Ancak bu durumun altında yatan nedenin anlaşılması için sadece “kısırlık var” demek yeterli değildir. Kısırlığın türü, tedavi planının şekillenmesinde ve başarı şansının belirlenmesinde belirleyici rol oynar.
Peki kısırlık kaç çeşittir? ve Kısırlık çeşitleri nelerdir? Kadınlarda ve erkeklerde nasıl sınıflandırılır? Tedavisi mümkün olan ve olmayan türler nelerdir? Gelin bu soruların yanıtlarını birlikte inceleyelim.
- Kısırlık Çeşitleri Nelerdir?
- Kısırlık Nedir?
- Kısırlık Türleri Nelerdir?
- Primer (Birincil) İnfertilite
- Sekonder (İkincil) İnfertilite
- Kadınlarda Görülen Kısırlık Türleri
- Ovulasyon Bozukluklarına Bağlı Kısırlık
- Tüplerle İlgili Kısırlık
- Rahim ve Serviks Kaynaklı Kısırlık
- İmmünolojik Kısırlık (Bağışıklık Sistemi)
- Erkeklerde Görülen Kısırlık Türleri
- Oligospermi (Düşük Sperm Sayısı)
- Astenospermi (Hareketsiz Sperm)
- Teratospermi (Şekil Bozukluğu)
- Azoospermi (Hiç Sperm Yokluğu)
- Obstrüktif (Tıkanıklığa Bağlı) Kısırlık
- Ortak Nedenlere Bağlı Kısırlık
- Açıklanamayan (İdiyopatik) Kısırlık
- Kısırlık Türleri ve Özellikleri
- Kısırlık Türlerine Göre Tedavi Yaklaşımı
- Sıkça Sorulan Sorular
- Endometriozis Kaynaklı Kısırlık
- İmmünolojik (Bağışıklık Sistemine Bağlı) Kısırlık
- Geçici (Reversibl) Kısırlık
- Sosyoekonomik Faktörlere Bağlı Kısırlık
- Psikolojik Kısırlık (Psikojenik İnfertilite)
- İkincil Kısırlıkta Görülen Tuzaklar
- Erkekte Görülen Hormonal Kısırlık Türleri
- Doğuştan Anomalilere Bağlı Kısırlık
- Evlat Edinme: Alternatif Bir Yol
- Kısırlık Türlerinin Tanısında Kullanılan Testler
- Sıkça Sorulan Sorular (Devamı)
Kısırlık Nedir?
Kısırlık (infertilite); bir çiftin, en az 1 yıl boyunca düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edememesi durumudur.
Kısırlık primer (birincil) ve sekonder (ikincil) olarak iki temel gruba ayrılır. Ancak bunun ötesinde, birçok farklı tıbbi duruma göre alt sınıflandırmalar yapılmaktadır.
Kısırlık Türleri Nelerdir?
Primer (Birincil) İnfertilite
-
Hiçbir gebelik öyküsü olmayan çiftlerde görülür.
-
Kadın daha önce hiç hamile kalmamış, erkek hiç çocuk sahibi olmamıştır.
-
Genetik, hormonal veya anatomik sorunlara bağlı olabilir.
Sekonder (İkincil) İnfertilite
-
Daha önce en az bir gebelik (canlı doğum ya da düşük) gerçekleşmiştir.
-
Sonrasında gebelik elde edilememesi durumudur.
-
Yaşa bağlı yumurta rezerv azlığı, enfeksiyonlar veya tüp tıkanıklıkları gibi nedenler sık görülür.
🔍 Not: Sekonder infertilite, primerden daha yaygın hale gelmektedir çünkü günümüzde doğurganlık yaşı ertelenmektedir.
Kadınlarda Görülen Kısırlık Türleri
Ovulasyon Bozukluklarına Bağlı Kısırlık
-
Kadınların düzenli yumurtlamaması veya hiç yumurtlamaması durumu
-
En sık neden polikistik over sendromudur (PCOS)
-
Hormon dengesizlikleri (FSH, LH, prolaktin, tiroit) bu gruba dahildir
Tüplerle İlgili Kısırlık
-
Fallop tüplerinde tıkanıklık veya hasar
-
Genellikle pelvik enfeksiyonlar (PID), endometriozis veya geçirilmiş ameliyatlara bağlı gelişir
-
Sperm ile yumurtanın buluşması engellenir
Rahim ve Serviks Kaynaklı Kısırlık
-
Rahim içi yapışıklıklar (Asherman sendromu)
-
Miyom, polip, doğuştan rahim anomalileri
-
Servikal mukus problemleri sperm geçişini engelleyebilir
İmmünolojik Kısırlık (Bağışıklık Sistemi)
-
Kadının bağışıklık sistemi spermi yabancı olarak algılayarak saldırır
-
Antikor üretimiyle gebelik engellenir
-
Nadir ancak önemli bir infertilite nedenidir
Erkeklerde Görülen Kısırlık Türleri
Oligospermi (Düşük Sperm Sayısı)
-
Sperm sayısının 15 milyon/ml’nin altında olması
-
En sık erkek infertilitesi nedenidir
Astenospermi (Hareketsiz Sperm)
-
Spermlerin ileri hareket yeteneği düşüktür
-
Döllenme ihtimali azalır
Teratospermi (Şekil Bozukluğu)
-
Spermlerin büyük kısmı anormal şekildedir
-
Döllenme başarısı düşer
Azoospermi (Hiç Sperm Yokluğu)
-
Menide hiç sperm hücresi bulunmaz
-
Genetik, hormonal ya da testiküler bozukluklara bağlı olabilir
-
TESE gibi cerrahi işlemlerle sperm bulunabilir
Obstrüktif (Tıkanıklığa Bağlı) Kısırlık
-
Sperm üretimi normaldir ancak iletim kanallarında tıkanıklık vardır
-
Vaz deferens tıkanıklığı veya travmalar neden olabilir
Ortak Nedenlere Bağlı Kısırlık
Bazı nedenler hem kadın hem erkek için geçerli olabilir:
-
İleri yaş: Yumurtalık rezervi azalır, Sperm Kalitesi düşer
-
Stres: Hormonal dengeyi bozar
-
Sigara, alkol, uyuşturucu: Üreme sağlığını olumsuz etkiler
-
Obezite: Kadında ovulasyonu, erkekte testosteron üretimini etkiler
-
Çevresel toksinler ve radyasyon
Açıklanamayan (İdiyopatik) Kısırlık
-
Tüm testlerin normal olmasına rağmen gebelik elde edilememesidir
-
Çiftlerin yaklaşık %10–15’inde görülür
-
Henüz tespit edilemeyen mikro düzeyde faktörler etkili olabilir
-
Genellikle Tüp Bebek önerilir
Kısırlık Türleri ve Özellikleri
Tür | Kime Ait | Temel Özellik | Tedavi Yaklaşımı |
---|---|---|---|
Primer infertilite | Kadın/Erkek | Hiç gebelik yok | Nedenine göre kişisel plan |
Sekonder infertilite | Kadın/Erkek | Önceki gebelik sonrası infertilite | Hormonal, cerrahi ya da destekleyici |
Ovulasyon bozukluğu | Kadın | Düzensiz veya yok yumurtlama | İlaç tedavisi (klomifen, letrozol) |
Tüplerde tıkanıklık | Kadın | Sperm-yumurta buluşmaz | Tüp Bebek |
Azoospermi | Erkek | Menide hiç sperm yok | TESE ve Tüp Bebek |
Açıklanamayan infertilite | Kadın/Erkek | Nedeni belirlenemeyen durum | IVF, yaşam tarzı değişimi |
Kısırlık Türlerine Göre Tedavi Yaklaşımı
-
Ovulasyon bozukluğu: Yumurtlamayı teşvik eden ilaçlar
-
Tüp tıkanıklığı: Laparoskopik cerrahi veya direkt Tüp Bebek
-
Sperm morfoloji bozukluğu: Mikroenjeksiyon (ICSI)
-
Açıklanamayan infertilite: Aşılama (IUI) veya IVF
-
İleri yaş: Embriyo dondurma, genetik tarama (PGT)
Sıkça Sorulan Sorular
Kadınlarda ovulasyon bozukluğu, erkeklerde oligospermi en sık görülen kısırlık türleridir.
Daha önce gebelik yaşanmış bireylerde, sonraki gebeliklerin oluşmaması durumuna sekonder infertilite denir.
Genellikle yaşam tarzı düzenlemesi, destekleyici tedaviler ve Tüp Bebek uygulamaları tercih edilir.
Hayır. Testislerde sperm üretimi varsa, cerrahi yöntemlerle sperm elde edilip Tüp Bebek yapılabilir.
Hayır. Kısırlık vakalarının %40’ı erkek kaynaklıdır. %20’si ise hem kadın hem erkeğe bağlı olabilir.
Kısırlık, birçok farklı nedene bağlı olarak gelişebilen çok yönlü bir sağlık sorunudur. Kadın ya da erkek fark etmeksizin, doğru teşhis konulmadıkça etkili tedavi sağlanamaz. Bu nedenle kısırlığın türü ne olursa olsun, çiftlerin birlikte değerlendirilmesi ve kişiye özel yaklaşım esastır. Unutulmamalıdır ki, bugün tıbbi ilerlemeler sayesinde birçok kısırlık türü başarıyla tedavi edilebilmektedir.

Endometriozis Kaynaklı Kısırlık
Endometriozis, rahim içini döşeyen dokunun rahim dışında, genellikle yumurtalıklar, fallop tüpleri ve pelvik boşlukta bulunmasıdır. Bu hastalık şu şekillerde kısırlığa yol açabilir:
-
Yumurtalıklarda çikolata kisti (endometrioma) oluşumu
-
Tüplerde yapışıklık ve tıkanma
-
İnflamasyon (iltihaplanma) nedeniyle sperm ve yumurtanın birleşmesinin zorlaşması
-
Embriyonun rahme tutunmasını engelleyen bağışıklık yanıtları
Endometriozis kaynaklı kısırlık, laparoskopik cerrahi ve Tüp Bebek tedavileriyle aşılabilir.
İmmünolojik (Bağışıklık Sistemine Bağlı) Kısırlık
Bağışıklık sisteminin normal işleyişinden saparak, vücut kendi sperm hücrelerini veya partnerin sperm hücrelerini yabancı gibi algılayıp saldırmasıdır. Bu durumda:
-
Anti-sperm antikorları gelişir
-
Spermlerin serviksten rahim içine geçişi engellenir
-
Döllenme gerçekleşse bile embriyo gelişimi bozulabilir
Tedavi seçenekleri arasında:
-
Kortikosteroid ilaçlar
-
Aşılama (IUI)
-
Tüp Bebek yöntemleri yer alır.
Geçici (Reversibl) Kısırlık
Bu tip infertilite tedavi edilebilir ve geçicidir. Nedeni ortadan kaldırıldığında gebelik şansı normale döner. Nedenleri:
-
Geçici hormonal dengesizlikler
-
Aşırı stres
-
Ani kilo kaybı veya obezite
-
Ateşli hastalıklar sonrası sperm sayısında geçici düşüş
Önemli olan altta yatan faktörün tespit edilip hızlıca müdahale edilmesidir.
Sosyoekonomik Faktörlere Bağlı Kısırlık
Bazı durumlarda, doğrudan fiziksel bir sorun olmasa bile çevresel ve toplumsal koşullar nedeniyle çiftler çocuk sahibi olamaz. Bunlar arasında:
-
Geç evlilik ve ileri yaş
-
Maddi yetersizlik nedeniyle tedaviye erişememe
-
Stresli çalışma koşulları
-
Yetersiz Beslenme ve yaşam kalitesi
Bu tip vakalar özellikle gelişmekte olan ülkelerde yaygındır ve “sekonder sosyoekonomik infertilite” olarak da adlandırılır.
Psikolojik Kısırlık (Psikojenik İnfertilite)
Herhangi bir tıbbi neden olmaksızın, kişinin yaşadığı yoğun stres, performans kaygısı, depresyon veya ilişki sorunları nedeniyle gebelik elde edilememesidir. Özellikle şu durumlar dikkat çekicidir:
-
Cinsel isteksizlik veya cinsel işlev bozukluğu
-
Gereğinden az ya da çok cinsel ilişki
-
Takıntılı gebelik arzusu nedeniyle hormonal sistemin olumsuz etkilenmesi
Tedavide genellikle:
-
Psikoterapi
-
Çift terapisi
-
Gerekirse ilaç desteği önerilir.
İkincil Kısırlıkta Görülen Tuzaklar
Sekonder infertilite genellikle “bir kere olduysa tekrar olur” düşüncesiyle geç fark edilir. Ancak bu süreçte:
-
Yumurta rezervi azalmış olabilir
-
Geçirilmiş sezaryen, kürtaj veya enfeksiyonlar tüplerde hasar bırakabilir
-
Kadının yaşı ilerlemiş olabilir
-
Erkeğin Sperm Kalitesi zamanla düşmüş olabilir
Bu yüzden sekonder infertiliteye yaklaşım, birincil infertilite kadar hassas olmalıdır.
Erkekte Görülen Hormonal Kısırlık Türleri
Testosteron, LH ve FSH gibi hormonların dengesizliği erkeklerde sperm üretimini durdurabilir. Özellikle:
-
Hipogonadotropik hipogonadizm
-
Prolaktin yüksekliği
-
Tiroid hormon bozuklukları
Bu durumlar ilaç tedavisi ile düzeltilebilir. Özellikle erken tanı başarı oranlarını yükseltir.
Doğuştan Anomalilere Bağlı Kısırlık
Bazı bireylerde doğuştan gelen anatomik bozukluklar nedeniyle kısırlık gelişebilir. Örnekler:
-
Kadınlarda Müllerian agenezisi (rahim yokluğu)
-
Erkeklerde vas deferens yokluğu
-
Rahim bölmesi (septum), çift rahim gibi yapısal anomaliler
Bu vakalarda genellikle yardımcı üreme teknikleri veya alternatif yollar değerlendirilir.
Evlat Edinme: Alternatif Bir Yol
Her ne kadar bu makalenin odak noktası kısırlık türleri olsa da, birçok çiftin yolculuğu sonunda evlat edinme seçeneğini değerlendirmesiyle sonuçlanır. Özellikle aşağıdaki durumlarda bu yöntem gündeme gelir:
-
Tüm tedavi yolları başarısız olduğunda
-
Genetik geçişli hastalıklar varsa
-
Çiftin psikolojik sınırları aştığını hissettiği noktada
Evlat edinmek, bir başarısızlık değil; farklı bir aile olma şeklidir.
Kısırlık Türlerinin Tanısında Kullanılan Testler
Test | Kısırlık Türüyle İlişkisi |
---|---|
Hormon Testleri | Ovulasyon, hipofiz veya tiroit bozukluklarını tespit eder |
Spermiyogram | Erkek kısırlığının temel analizidir |
HSG (Rahim Filmi) | Tüp tıkanıklığı ve rahim yapısı değerlendirilir |
Laparoskopi | Endometriozis veya pelvik yapışıklıklar araştırılır |
Genetik Testler | Azoospermi, kromozomal bozukluklar ve doğumsal sorunlar için kullanılır |
Sıkça Sorulan Sorular (Devamı)
Evet. Endometriozis, tüplerin tıkanmasına, yumurtalık rezervinin azalmasına ve embriyonun tutunmasını zorlaştırarak kısırlığa neden olabilir.
Evet. Yoğun stres, takıntılı gebelik arzusu, cinsel işlev bozuklukları gibi durumlar gebeliği zorlaştırabilir. Tedavi psikolojik destekle mümkündür.
Evet. Doğru tanı ile hormonal tedavi, cerrahi girişim veya Tüp Bebek ile yeniden gebelik şansı doğabilir.
Hayır. Birçok açıklanamayan vaka zamanla kendiliğinden gebelikle sonuçlanabilir ya da tüp bebekle başarı elde edilebilir.
Kesinlikle. Kısırlığın türü, tedavi planını ve başarı oranlarını doğrudan etkiler. Bu yüzden doğru sınıflandırma çok önemlidir.
Kısırlık, sadece “çocuk olmaması” sorunu değil; altında yatan çok sayıda farklı tıbbi, psikolojik ve çevresel nedenin toplamıdır. Kısırlığın türünü anlamak; doğru tedaviye ulaşmak, zaman kaybını önlemek ve çiftin umutlarını gerçekçi zemine oturtmak açısından büyük önem taşır.
Bugün gelişen tıbbi imkânlar sayesinde, ister hormon dengesizliği, ister tüp tıkanıklığı, ister sperm bozukluğu olsun; kısırlığın çoğu türü artık tedavi edilebilir durumdadır.