Kısırlık Çeşitleri Nelerdir?

Kısırlık Çeşitleri Nelerdir?

Çocuk sahibi olamamak, birçok çift için ciddi bir stres kaynağıdır. Ancak bu durumun altında yatan nedenin anlaşılması için sadece “kısırlık var” demek yeterli değildir. Kısırlığın türü, tedavi planının şekillenmesinde ve başarı şansının belirlenmesinde belirleyici rol oynar.
Peki kısırlık kaç çeşittir? ve Kısırlık çeşitleri nelerdir? Kadınlarda ve erkeklerde nasıl sınıflandırılır? Tedavisi mümkün olan ve olmayan türler nelerdir? Gelin bu soruların yanıtlarını birlikte inceleyelim.

İlaçların Kısırlık Üzerindeki Etkisi

Kısırlık Nedir?

Kısırlık (infertilite); bir çiftin, en az 1 yıl boyunca düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edememesi durumudur.
Kısırlık primer (birincil) ve sekonder (ikincil) olarak iki temel gruba ayrılır. Ancak bunun ötesinde, birçok farklı tıbbi duruma göre alt sınıflandırmalar yapılmaktadır.

Kısırlık Türleri Nelerdir?

Primer (Birincil) İnfertilite

• Hiçbir gebelik öyküsü olmayan çiftlerde görülür.

• Kadın daha önce hiç hamile kalmamış, erkek hiç çocuk sahibi olmamıştır.

• Genetik, hormonal veya anatomik sorunlara bağlı olabilir.

Sekonder (İkincil) İnfertilite

• Daha önce en az bir gebelik (canlı doğum ya da düşük) gerçekleşmiştir.

• Sonrasında gebelik elde edilememesi durumudur.

• Yaşa bağlı yumurta rezerv azlığı, enfeksiyonlar veya tüp tıkanıklıkları gibi nedenler sık görülür.

🔍 Not: Sekonder infertilite, primerden daha yaygın hale gelmektedir çünkü günümüzde doğurganlık yaşı ertelenmektedir.

Kadınlarda Görülen Kısırlık Türleri

Ovulasyon Bozukluklarına Bağlı Kısırlık

• Kadınların düzenli yumurtlamaması veya hiç yumurtlamaması durumu

• En sık neden polikistik over sendromudur (PCOS)

• Hormon dengesizlikleri (FSH, LH, prolaktin, tiroit) bu gruba dahildir

Tüplerle İlgili Kısırlık

• Fallop tüplerinde tıkanıklık veya hasar

• Genellikle pelvik enfeksiyonlar (PID), endometriozis veya geçirilmiş ameliyatlara bağlı gelişir

• Sperm ile yumurtanın buluşması engellenir

Rahim ve Serviks Kaynaklı Kısırlık

• Rahim içi yapışıklıklar (Asherman sendromu)

• Miyom, polip, doğuştan rahim anomalileri

• Servikal mukus problemleri sperm geçişini engelleyebilir

İmmünolojik Kısırlık (Bağışıklık Sistemi)

• Kadının bağışıklık sistemi spermi yabancı olarak algılayarak saldırır

• Antikor üretimiyle gebelik engellenir

• Nadir ancak önemli bir infertilite nedenidir

Erkeklerde Görülen Kısırlık Türleri

Oligospermi (Düşük Sperm Sayısı)

• Sperm sayısının 15 milyon/ml’nin altında olması

• En sık erkek infertilitesi nedenidir

Astenospermi (Hareketsiz Sperm)

• Spermlerin ileri hareket yeteneği düşüktür

• Döllenme ihtimali azalır

Teratospermi (Şekil Bozukluğu)

• Spermlerin büyük kısmı anormal şekildedir

• Döllenme başarısı düşer

Azoospermi (Hiç Sperm Yokluğu)

• Menide hiç sperm hücresi bulunmaz

• Genetik, hormonal ya da testiküler bozukluklara bağlı olabilir

• TESE gibi cerrahi işlemlerle sperm bulunabilir

Obstrüktif (Tıkanıklığa Bağlı) Kısırlık

• Sperm üretimi normaldir ancak iletim kanallarında tıkanıklık vardır

• Vaz deferens tıkanıklığı veya travmalar neden olabilir

Ortak Nedenlere Bağlı Kısırlık

Bazı nedenler hem kadın hem erkek için geçerli olabilir:

• İleri yaş: Yumurtalık rezervi azalır, Sperm Kalitesi düşer

• Stres: Hormonal dengeyi bozar

• Sigara, alkol, uyuşturucu: Üreme sağlığını olumsuz etkiler

• Obezite: Kadında ovulasyonu, erkekte testosteron üretimini etkiler

• Çevresel toksinler ve radyasyon

Açıklanamayan (İdiyopatik) Kısırlık

• Tüm testlerin normal olmasına rağmen gebelik elde edilememesidir

• Çiftlerin yaklaşık %10–15’inde görülür

• Henüz tespit edilemeyen mikro düzeyde faktörler etkili olabilir

• Genellikle Tüp Bebek önerilir

Kısırlık Türleri ve Özellikleri

Tür	Kime Ait	Temel Özellik	Tedavi Yaklaşımı
Primer infertilite	Kadın/Erkek	Hiç gebelik yok	Nedenine göre kişisel plan
Sekonder infertilite	Kadın/Erkek	Önceki gebelik sonrası infertilite	Hormonal, cerrahi ya da destekleyici
Ovulasyon bozukluğu	Kadın	Düzensiz veya yok yumurtlama	İlaç tedavisi (klomifen, letrozol)
Tüplerde tıkanıklık	Kadın	Sperm-yumurta buluşmaz	Tüp Bebek
Azoospermi	Erkek	Menide hiç sperm yok	TESE ve Tüp Bebek
Açıklanamayan infertilite	Kadın/Erkek	Nedeni belirlenemeyen durum	IVF, yaşam tarzı değişimi

Kısırlık Türlerine Göre Tedavi Yaklaşımı

• Ovulasyon bozukluğu: Yumurtlamayı teşvik eden ilaçlar

• Tüp tıkanıklığı: Laparoskopik cerrahi veya direkt Tüp Bebek

• Sperm morfoloji bozukluğu: Mikroenjeksiyon (ICSI)

• Açıklanamayan infertilite: Aşılama (IUI) veya IVF

• İleri yaş: Embriyo dondurma, genetik tarama (PGT)

Sıkça Sorulan Sorular

Kısırlık, birçok farklı nedene bağlı olarak gelişebilen çok yönlü bir sağlık sorunudur. Kadın ya da erkek fark etmeksizin, doğru teşhis konulmadıkça etkili tedavi sağlanamaz. Bu nedenle kısırlığın türü ne olursa olsun, çiftlerin birlikte değerlendirilmesi ve kişiye özel yaklaşım esastır. Unutulmamalıdır ki, bugün tıbbi ilerlemeler sayesinde birçok kısırlık türü başarıyla tedavi edilebilmektedir.

Endometriozis Kaynaklı Kısırlık

Endometriozis, rahim içini döşeyen dokunun rahim dışında, genellikle yumurtalıklar, fallop tüpleri ve pelvik boşlukta bulunmasıdır. Bu hastalık şu şekillerde kısırlığa yol açabilir:

• Yumurtalıklarda çikolata kisti (endometrioma) oluşumu

• Tüplerde yapışıklık ve tıkanma

• İnflamasyon (iltihaplanma) nedeniyle sperm ve yumurtanın birleşmesinin zorlaşması

• Embriyonun rahme tutunmasını engelleyen bağışıklık yanıtları

Endometriozis kaynaklı kısırlık, laparoskopik cerrahi ve Tüp Bebek tedavileriyle aşılabilir.

İmmünolojik (Bağışıklık Sistemine Bağlı) Kısırlık

Bağışıklık sisteminin normal işleyişinden saparak, vücut kendi sperm hücrelerini veya partnerin sperm hücrelerini yabancı gibi algılayıp saldırmasıdır. Bu durumda:

• Anti-sperm antikorları gelişir

• Spermlerin serviksten rahim içine geçişi engellenir

• Döllenme gerçekleşse bile embriyo gelişimi bozulabilir

Tedavi seçenekleri arasında:

• Kortikosteroid ilaçlar

• Aşılama (IUI)

• Tüp Bebek yöntemleri yer alır.

Geçici (Reversibl) Kısırlık

Bu tip infertilite tedavi edilebilir ve geçicidir. Nedeni ortadan kaldırıldığında gebelik şansı normale döner. Nedenleri:

• Geçici hormonal dengesizlikler

• Aşırı stres

• Ani kilo kaybı veya obezite

• Ateşli hastalıklar sonrası sperm sayısında geçici düşüş

Önemli olan altta yatan faktörün tespit edilip hızlıca müdahale edilmesidir.

Sosyoekonomik Faktörlere Bağlı Kısırlık

Bazı durumlarda, doğrudan fiziksel bir sorun olmasa bile çevresel ve toplumsal koşullar nedeniyle çiftler çocuk sahibi olamaz. Bunlar arasında:

• Geç evlilik ve ileri yaş

• Maddi yetersizlik nedeniyle tedaviye erişememe

• Stresli çalışma koşulları

• Yetersiz Beslenme ve yaşam kalitesi

Bu tip vakalar özellikle gelişmekte olan ülkelerde yaygındır ve “sekonder sosyoekonomik infertilite” olarak da adlandırılır.

Psikolojik Kısırlık (Psikojenik İnfertilite)

Herhangi bir tıbbi neden olmaksızın, kişinin yaşadığı yoğun stres, performans kaygısı, depresyon veya ilişki sorunları nedeniyle gebelik elde edilememesidir. Özellikle şu durumlar dikkat çekicidir:

• Cinsel isteksizlik veya cinsel işlev bozukluğu

• Gereğinden az ya da çok cinsel ilişki

• Takıntılı gebelik arzusu nedeniyle hormonal sistemin olumsuz etkilenmesi

Tedavide genellikle:

• Psikoterapi

• Çift terapisi

• Gerekirse ilaç desteği önerilir.

İkincil Kısırlıkta Görülen Tuzaklar

Sekonder infertilite genellikle “bir kere olduysa tekrar olur” düşüncesiyle geç fark edilir. Ancak bu süreçte:

• Yumurta rezervi azalmış olabilir

• Geçirilmiş sezaryen, kürtaj veya enfeksiyonlar tüplerde hasar bırakabilir

• Kadının yaşı ilerlemiş olabilir

• Erkeğin Sperm Kalitesi zamanla düşmüş olabilir

Bu yüzden sekonder infertiliteye yaklaşım, birincil infertilite kadar hassas olmalıdır.

Erkekte Görülen Hormonal Kısırlık Türleri

Testosteron, LH ve FSH gibi hormonların dengesizliği erkeklerde sperm üretimini durdurabilir. Özellikle:

• Hipogonadotropik hipogonadizm

• Prolaktin yüksekliği

• Tiroid hormon bozuklukları

Bu durumlar ilaç tedavisi ile düzeltilebilir. Özellikle erken tanı başarı oranlarını yükseltir.

Doğuştan Anomalilere Bağlı Kısırlık

Bazı bireylerde doğuştan gelen anatomik bozukluklar nedeniyle kısırlık gelişebilir. Örnekler:

• Kadınlarda Müllerian agenezisi (rahim yokluğu)

• Erkeklerde vas deferens yokluğu

• Rahim bölmesi (septum), çift rahim gibi yapısal anomaliler

Bu vakalarda genellikle yardımcı üreme teknikleri veya alternatif yollar değerlendirilir.

Evlat Edinme: Alternatif Bir Yol

Her ne kadar bu makalenin odak noktası kısırlık türleri olsa da, birçok çiftin yolculuğu sonunda evlat edinme seçeneğini değerlendirmesiyle sonuçlanır. Özellikle aşağıdaki durumlarda bu yöntem gündeme gelir:

• Tüm tedavi yolları başarısız olduğunda

• Genetik geçişli hastalıklar varsa

• Çiftin psikolojik sınırları aştığını hissettiği noktada

Evlat edinmek, bir başarısızlık değil; farklı bir aile olma şeklidir.

Kısırlık Türlerinin Tanısında Kullanılan Testler

Sıkça Sorulan Sorular (Devamı)

Kısırlık, sadece “çocuk olmaması” sorunu değil; altında yatan çok sayıda farklı tıbbi, psikolojik ve çevresel nedenin toplamıdır. Kısırlığın türünü anlamak; doğru tedaviye ulaşmak, zaman kaybını önlemek ve çiftin umutlarını gerçekçi zemine oturtmak açısından büyük önem taşır.

Bugün gelişen tıbbi imkânlar sayesinde, ister hormon dengesizliği, ister tüp tıkanıklığı, ister sperm bozukluğu olsun; kısırlığın çoğu türü artık tedavi edilebilir durumdadır.